نکاتی برای بهبود دستخط کودکان
یکی از رایج‌ترین شکایت‌هایی که من به‌عنوان کاردرمانگر و بازرس مدرسه در طول 13 سال گذشته دریافت کرده‌ام، مربوط به مشکلات دستخط کودکان است. چرا این مسئله این‌قدر شایع است؟
یکی از دلایل این است که بچه ها معمولاً مشغول کار با رایانه یا دستگاه‌های دیگر هستند. روز به روز، ابزارهای دیجیتالی بیشتر و بیشتری در دسترس هستند: موبایل‌ها، بازی‌های ویدیویی، و انواع و اقسام چیزهای دیگر. در نتیجه، بچه‌ها کمتر در معرض کارهایی همچون نوشتن با مداد، ساخت کاردستی و فعالیت‌های مرتبط دیگری قرار بگیرند که بعضی مهارت‌های اساسی را در آن‌ها تقویت می‌کنند. این مهارت‌های اساسی، از جمله کشیدن اشکال، مهارت توجه به اندازه‌ها و خطوط، پیش‌نیاز داشتن دستخط خوب هستند.
چرا دستخط برای کودکان چالشی است؟
مهارت‌های اساسی بسیاری وجود دارد که می‌تواند بر دستخط کودک و خوانایی آن تأثیرگذار باشد. از جملهی این مهارت‌ها می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- مهارت‌های حرکتی درشت (قدرت و هماهنگی کل بدن)
- مهارت‌های حرکتی ظریف (قدرت و هماهنگی عضلات کوچک دست‌ها)
- توجه (توانایی توجه و پردازش اطلاعاتی خاص در یک محیط و در عین حال، فیلتر کردن بقیه‌ی اجزا و اطلاعات محیط)
- پردازش حسی (چگونگی پردازش و یکپارچه‌سازی اطلاعات دریافت‌شده از حواس توسط مغز)
- و مهارت‌های حرکتی دیداری (توانایی دریافت تصاویر/اطلاعات بصری و تبدیل آن به یک عمل حرکتی دقیق)
چیزی که مهم است این است که قبل از استفاده از راهکارهایی که در ادامه توضیح می‌دهیم، نکات زیر را به خاطر بسپارید:
- مشکل کودکان با دستخط و مداد دست گرفتن ممکن است نتیجه‌ی ترکیبی از مشکلات مؤلفه‌های مهارتی باشد (مثلاً، پردازش حسی و مهارت‌های حرکتی ظریف) بنابراین، بهتر است قبل از اینکه مستقیماً روی بهبود دستخط او تمرکز کنید، به او کمک کنید تا در این مؤلفه‌های پایه‌ای مهارت کسب کند.
- تا حد امکان در انتخاب فعالیت‌ها به کودکان قدرت انتخاب و مدیریت اوضاع را بدهید. یعنی:
- به جای اینکه خودتان فرض بگیرید کودک در کدام مهارت مشکل دارد، از او مستقیم بپرسید که چه بخش‌هایی از فرآیند نوشتن با مداد و کاغذ برای او دشوار است. این‌طوری، کودک مسئولیت و مدیریت فرآیند بهبود مهارت‌هایش را برعهده می‌گیرد.
- در انتخاب ابزارهای مورد نیاز برای نوشتن از کودک کمک بگیرید. بگذارید خود کودک رنگ مداد، مدل راحت‌نویس انگشتی و… را انتخاب کند.
- در موقعیت مناسب، وقتی که کودکان آرام و قرار دارند، از راهکارهایی که در پایین معرفی کرده‌ایم استفاده کنید.
- بهترین زمان برای شروع استفاده از این راهکارها، در دوران مهدکودک و پیش دبستان است. اگر کودک پیش‌دبستان علاقه‌ای برای نوشتن یا نقاشی از خود بروز داد، از راهکارهای زیر استفاده کنید تا به پرورش مهارت‌های اساسی در آن‌ها کمک کنید. این مهارت‌ها هم به نقاشی و هم، متعاقباً، به دستخط آن‌ها کمک می‌کند. همچین می‌توانید به راهکارهای معرفی‌شده در این مقاله رجوع کنید: چگونه با مداد نوشتن را به کودکان آموزش دهیم (و چرا خط کودک مهم است)
راهکارهایی برای پرورش مهارت‌های اساسی پیش‌نیاز دستخط در کودکان
این فهرست راهکارها بر اساس حوزه‌ی مهارتی تقسیم شده است:
- مهارت‌های حرکتی درشت: زیرپایی
زیرپایی شیئی است که که زیر پای کودک قرار می‌گیرد تا پاهای او آویزان نباشد. زیرپایی به کودک کمک می‌کند هنگام نوشتن، بدن خود را بهتر حس کند و تمرکز بیشتری روی آن داشته باشد.
شما می‌توانید از وسایلی مانند جعبه‌ی چوبی یا مقوایی به عنوان زیرپایی استفاده کنید.
- مهارت‌های حرکتی دیداری: اسکن چشمی
این تمرین به تقویت عضلات چشم کمک می‌کند. تقویت عضلات چشم مهم است زیرا عضلات چشم به کودک کمک می‌کند تا حروف را روی خط مستقیم بنویسد و فاصله بین کلمات را رعایت کند. به این تمرین ساکاد هم می‌گویند. در این تمرین، چشم‌ها به سرعت از این طرف به طرف دیگر حرکت می‌کنند: مهارتی که در خواندن نیز به کودکان کمک می‌کند. اما چطور می‌توان تمرین اسکن چشمی را انجام داد؟
- دوتا چوب‌بستنی آماده کنید. روی اولی یک تصویر بچسبانید (مثلاً یک ضربدر) و روی دومی یک تصویر دیگر (مثلاً یک شکلک)
- از کودک بخواهید سر خود را صاف نگه دارد و فقط طبق گفته‌ی شما، چشمانش را حرکت بدهد.
- به کودک بگویید به ضربدر نگاه کند.
- حالا به او بگویید به شکلک نگاه کند.
- این کار را پنج بار تکرار کنید.
- مهارت‌های حرکتی ظریف: مداد و خودکارهای نرم
خودکارها و مدادهایی که نیازی به «فشار محکم» روی کاغذ ندارند، گزینه‌ی بهتری برای کودکان هستند. وقتی کودکان نیروی کمتری صرف خارج کردن جوهر از خودکار بکنند، بهتر می‌توانند روی مهارت‌های حرکتی ظریف متمرکز شوند.
- توجه: زمان‌سنج
هر فرد به طور متوسط باید به ازای هر یک سالی که از عمرش گذشته، حداقل یک دقیقه بتواند در جای خود بنشیند. این یعنی کودکی که 8 ساله است، باید بتواند حداقل هشت دقیقه بنشیند و بنویسد. از کودک بخواهید تایمری را برای مدت‌زمانی که باید سر جای خود بنشیند، تنظیم کند. وقتی کودک بداند که دقیقاً چقدر لازم است که سر جایش باشد، مخصوصاً زمانی که مشغول انجام دادن کاری چالش‌برانگیز است، بهتر می‌تواند بر روی کار خود تمرکز کند.
- پردازش حسی: راحت‌نویس‌ها
شما می‌توانید از ابزارهای مختلفی استفاده کنید که به کودکان کمک می‌کنند وجود مداد در دست خود را بهتر حس کنند.
- راحت‌نویس برجسته: برای کودکانی که دوست دارند اشیاء مختلف را در محیط لمس کنند، راحت‌نویس‌هایی که روی خود برجستگی‌هایی دارند عالی هستند. آیا کودک شما هنگام نوشتن فشار زیادی به مداد وارد می‌کند؟ راحت‌نویس‌های برجسته ورودی لمسی کافی را در اختیار مغز کودک قرار می‌دهند و از این طریق، کودک کمتر احساس نیاز می‌کند تا با دست خود به مداد فشار بیاورد.
- راحت‌نویس سنگین: این ابزار از طریق وزن سنگین خود باعث آگاهی حسی عمقی در کودک می‌شود؛ یعنی کودک نسبت به جایگاه و حرکت دست خود در فضای اطراف آگاهی به دست می‌آورد. همچنین، با قرار دادن راحت‌نویس در نزدیک نوک مداد، امکان قرارگیری بهینه دست را نیز فراهم می‌کنید.
شما حتی می‌تواند خودتان با استفاده از فوم و کش، راحت‌نویسی برای کودک خود درست کنید.
ترجمه مقاله‌ی Tips to Help Students With Their Handwriting از سایت Edutopia
نویسنده: لورن بروکنر
13 ژانویه 2023
