چگونه با مداد نوشتن را به کودکان آموزش دهیم؟ (و چرا خط کودک مهم است)
فناوری یک واقعیت غیرقابل انکار در زندگی روزمره است و در بسیاری از موارد، می‌تواند به فرآیند یادگیری کودکان و نوجوانان کمک کند. با این حال محدودیت‌هایی نیز برای آن وجود دارد: مثلاً بعضی‌ها ممکن است فکر کنند که می‌توان کلاً نوشتن را با کیبورد به کودکان یاد داد. با این وجود، جایگزین کردن کامل تکنولوژی به جای آموزش نوشتن با مداد در دوره‌ی ابتدایی ممکن است به طور کلی در فرآیند یادگیری سواد خواندن و نوشتن در کودکان اختلال ایجاد کند. چرا خط کودک و تسلط بر نوشتن شکل حروف اینقدر مهم است؟
تحقیقات نشان داده است که بین تسلط بر حروف الفبا و مهارت نوشتن حروف، و همچنین بین بین تسلط بر حروف الفبا و رشد مهارت خواندن، ارتباط محکمی وجود دارد. دست کودک و مدارهای عصبی مغزش پیوند قدرتمندی با یکدیگر دارند و وقتی کودک یاد می‌گیرد شکل حروف را بهتر بنویسد، در عین حال دارد شناخت و تشخیص حروف را هم تمرین می‌کند. شناخت بهتر حروف هم نهایتاً باعث گسترش توانایی کودک در خواندن (و نوشتن) می‌شود.
پژوهشگری به نام ماریا کونیکووا در مقاله‌ای خلاصه‌ی چندین پژوهش در مورد دستخط (نوشتن با دست) و یادگیری را ارائه می‌کند. او چنین می‌نویسد: «نه تنها وقتی حروف را از طریق نوشتن به خاطر بسپاریم، بهتر یاد می‌گیریم، بلکه این کار حتی به صورت کلی هم برای حافظه و توانایی یادگیری سودمند است.» وقتی دانش‌آموزان حروف را با دستان خود می‌نویسند، یادگیری آن‌ها در کل مؤثرتر خواهد بود. بنابراین، اگر قبل از اینکه روی مهارت نوشتن حروف با دست و دستخط کودکان کار کنیم، آن‌ها را به سمت کیبوردها بفرستیم، ممکن است باعث کاهش توانایی آن‌ها در تشخیص حروف بشویم. کونیکووا همچنین به پژوهشی اشاره می‌کند که نشان می‌دهد دانش‌آموزانی که با دست می‌نوشتند، بر خلاف دانش‌آموزانی که با کیبورد می‌نوشتند، توانایی بالاتری در تولید ایده‌های مختلف داشته‌اند. در واقع، مغز این دانش‌آموزان در مدارهای مربوط به خواندن و نوشتن فعال‌تر از مغز گروه مقابلشان بوده است.
نحوه آموزش نوشتن با مداد (دستخط)
آموزش نوشتن با مداد نیازی به سرمایه‌گذاری زیادی ندارد: درس‌های کوتاه و بازخوردهای مکرر برای دانش‌آموزان را می‌توان در دل تمام برنامه‌های درسی در طول روز گنجاند.
چهار جنبه‌ی اصلی در آموزش دستخط وجود دارد: گرفتن مداد، شکل حروف، خوانایی دستخط و سرعت نوشتن.
گرفتن مداد
شیوه‌ی صحیح گرفتن مداد توسط کودک به این شکل است که انگشت اشاره و شست مداد را نگه می‌دارند و انگشت میانی نیز در پشت آن‌ها برای تکیه قرار می‌گیرد. این شیوه باعث می‌شود دست فرد راحت‌تر و کارآمدتر روی کاغذ حرکت کند. اشتباه در گرفتن مداد می‌تواند باعث شود دست فرد خسته شود یا مانع کشیدن شکل درست حروف بر روی کاغذ می‌شود.
دانش آموزی که در گرفتن مداد مشکل دارد می‌تواند از ابزارهایی مانند مداد مثلثی یا راحت‌نویس استفاده کند. یا اینکه از روش‌های دیگر استفاده کنید. مثلاً یک تکه خمیر کوچک به کودک بدهید و از او بخواهید وقت نوشتن، با انگشت حلقه و انگشت کودک خود خمیر را بگیرد و در زیر این انگشت‌ها پنهانش کند. با این شیوه، کنترل کودک بر روی تفکیک انگشتانش بیشتر می‌شود و چهار انگشتی مداد را در دست نمی‌گیرد. همچنین می‌توانید ترفند «برعکس کن، سُر بده» را به کودک آموزش دهید: از او بخواهید که مداد را طوری روی میز قرار بدهد که نوک آن به سمت بالا باشد. بعد، سر مداد را بین انگشت شست و اشاره بگیرد و دستش را کمی به پایین سر بدهد. حالا مداد آماده‌ی نوشتن است.
شکل حروف
بخش مهمی از یادگیری خط و بهبود دستخط، تسلط بر شیوه‌ی کشیدن شکل حروف بر روی کاغذ است. بعضی خطوط، مثلاً خطوط صاف، برای کودکان ساده‌تر هستند. با این حال، حروف منحنی یا حروفی که دندانه‌های زیادی دارند برای کودکان سخت‌تر هستند. بهتر است قبل از رفتن به سراغ این حروف، کودک مهارت کافی برای کشیدن شکل آن‌ها را به دست آورده باشد.
بسیار مهم است که در آموزش نشانه‌ها، آموزش شکل حروف با آموزش صدای آن‌ها ترکیب شود: همانطور که دانش آموزان نحوه نوشتن حروف را یاد می‌گیرند، باید صداهایی را که حروف تولید می‌کنند نیز یاد بگیرند و تمرین کنند. فعالیت‌های املانویسی نیز از این حیث است که اهمیت پیدا می‌کنند زیرا باعث درگیر شدن همزمان چند مهارت مختلف می‌شوند.
برای دانش آموزانی که در تشکیل حروف دشواری دارند، آموزش مستقیم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. باید به دانش‌آموزان مستقیماً آموزش داده شود که نوشتن هر حرف را از کدام نقطه شروع کنند، مداد را در چه جهتی حرکت دهند و چگونه در نوشتن حروفی که به هم می‌چسبند بدون برداشتن مداد از صفحه، حروف را به صورت مداوم بنویسند. علاوه بر این، نحوه‌ی جسبیدن یا نچسبیدن حروف به یکدیگر را نیز باید به کودکان آموزش داد.
در آموزش نوشتن شکل حروف، استفاده از کاغذ خط‌دار بسیار مفید است. همچنین می‌توان راهنمایی‌های بصری مختلفی را در اختیار کودکان قرار داد: استفاده از پیکان‌ها و فلش‌ها برای نشان دادن جهت حرکت مداد، نقطه برای نقاط شروع نوشتن، حروف نقطه‌چین برای پر کردن و غیره. فعالیت جالب دیگری که می‌توان انجام داد هوانویسی است. از کودک بخواهید با انگشت اشاره‌اش در هوا حروف و کلمات مختلف را بنویسد.
به خصوص درباره‌ی حروفی که خیلی به هم شباهت دارند، خوب است که مستقیماً تفاوت شکل آن‌ها و همچنین شیوه‌ی نوشتنشان آموزش داده شود. با تمرین بیشتر، کودک الگوی حرکتی بدنش هنگام نوشتن حروف را حفظ می‌کند و فرآیند نوشتن برایش اتوماتیک می‌شود. اگر دوست دارید درباره‌ی مهارت‌های زیربنایی برای خوش‌خطی کودکان بیشتر بخوانید، به این مقاله سر بزنید: نکاتی برای بهبود دستخط کودکان
خوانایی دستخط
یکی از عوامل مهم در خوانایی خط کودک، فاصله‌ی بین کلمات است. می‌توانید کودک را تشویق کنید از انگشتانش برای اندازه‌گیری فاصله‌ی کلمات استفاده کند: بعد از نوشتن هر کلمه، انگشت اشاره‌اش را در انتهای آن بگذارد و بعد، دقیقاً آن‌جا که انگشتش تمام شد، شروع به نوشتن کلمه‌ی جدید کند.
سرعت نوشتن
اگر کودکان شیوه‌ی درست گرفتن مداد را بلد باشند و در شناخت شکل حروف نیز مشکلی نداشته باشند، احتمالاً مشکل سرعت نوشتن کودکان نیز حل می‌شود. یکی از عوامل مهمی که تاثیر زیادی بر سرعت نوشتن دارد، میزان فشار مداد بر روی کاغذ است. کودک نباید مداد را در حین نوشتن بیش از حد روی کاغذ فشار دهد زیرا انجام این کار می‌تواند منجر به خستگی و کاهش بسیار زیاد سرعت نوشتن شود. از سوی دیگر، فشار ناکافی مداد بر روی کاغذ نیز می‌تواند نشانه‌ی ضعف عضلات یا شیوه‌ی نامناسب مداد گرفتن باشد. برای یادگیری میزان فشار، دانش‌آموزان را تشویق کنید تا نوشتن با ابزارهای مختلف (ماژیک، مداد‌های کوتاه و بلند، مداد رنگی، گچ و….) را تجربه کنند.
برنامه‌های درسی کودکان همیشه شلوغ است و اولویت‌های آموزشی بی‌شمار هستند. با این حال، تنها با چند دقیقه در روز، می‌توان مهارت‌های نوشتن با مداد و دست‌نویسی را به دانش‌آموزان یاد داد و نتایج مثبت زیاد این کار بر روی سواد خواندن و نوشتن آن‌ها را مشاهده کرد.
ترجمه (همراه با تغییر و تعدیل) از مقاله‌ی How to Teach Handwriting—and Why It Matters
نوشته‌ی بروک مکنزی
2 جولای 2019
