برچسب: توجه و تمرکز

جلب و حفظ توجه دانش‌آموزان در کلاس برای یادگیری مؤثر امری ضروری است. فهم سازوکارهای شناختی توجه در مغز انسان  بینش‌های ارزشمندی را برای معلمان فراهم می‌آورد. ترکیب‌یافته‌های علوم اعصاب شناختی با راهکارهای عملی در کلاس درس می‌تواند محیط یادگیری جذابی را ایجاد کند که در آن، دانش‌آموزان درجات بالاتری از توجه و تمرکز را تجربه می‌کنند و اطلاعات را بهتر به خاطر می‌سپارند. در این مقاله، ما به کمک یافته‌های علوم اعصاب شناختی و دانش مغز انسان، تکنیک‌های مختلفی را برای جلب و حفظ توجه دانش‌آموزان در کلاس درس معرفی کرده‌ایم.

توجه (Attention) در علوم اعصاب شناختی:

منظور از توجه چیست؟ وقتی ما به چیزی توجه می‌کنیم، چه اتفاقی در مغزمان می‌افتد؟ توجه یکی از عوامل اساسی در فرآیند یادگیری است. از دیدگاه علوم شناختی، منظور از «توجه» توانایی مغز برای تمرکز بر روی یک مجموعه‌ی خاص از اطلاعات یا فعالیت‌هاست. این فرآیند توسط سیستم‌های مختلف مغزی کنترل می‌شود؛ از جمله سیستم‌های حسی و فراهم‌کننده‌ی توجه.

از منظر علوم اعصاب مغز، قسمت‌های مختلفی از مغز در «توجه» نقش دارند. به عنوان مثال، سیستم فعال‌کننده‌ی مشبک مغز (RAS) در مغز مسئولیت فیلتر کردن ورودی‌های مختلف را دارد. این سیستم مشخص می‌کند که کدام اطلاعات حسی به بخش کورتکس مغز بروند و کدام نه. کنجکاوی در مواجهه با رویدادهای تازه و غیرمنتظره، به نوعی به این سیستم مربوط می‌شود؛ چیزی که ما نیز در کلاس درس با آن خیلی سروکار داریم.

تکنیک‌های جلب‌کردن توجه دانش‌آموزان در کلاس:

برای این‌که کمک کنیم اطلاعات مورد نظر از فیلتر سیستم فعال‌کننده‌ی مشبک مغز رد شوند، می‌توانیم از این تکنیک‌ها در کلاس استفاده کنیم:

1. دانش‌آموزان را غافلگیر کنید: تازگی، کنجکاوی را می‌انگیزد و فیلتر توجه RAS را باز می‌کند. معلمان می‌توانند با عناصری غیرمنتظره، مثلاً یک لباس منحصربه‌فرد یا اشیاء غیرمعمول مرتبط، کلاس را آغاز کنند.
2. اتفاقات خارق‌العاده را به نمایش بگذارید: شکستن الگوهای معمول، توجه دانش‌آموزان را به خود جلب می‌کند. آزمایش‌هایی مثل آزمایش سوراخ‌کردن بادکنک بدون ترکیدن آن، توجه دانش‌آموزان را جلب می‌کنند و حس کنجکاوی را برمی‌انگیزند.
3. از دانش‌آموزان بخواهید پیش‌بینی کنند: درگیرکردن دانش‌آموزان در پیش‌بینی چیزها باعث آزادسازی دوپامین می‌شود و به این شکل، توجه را برمی‌انگیزاند. معلمان می‌توانند در برنامه‌ی خود فعالیت‌هایی مبتنی بر پیش‌بینی دانش‌آموزان بگنجانند و از این طریق مشارکت فعال و پرسشگری را نیز تقویت کنند.
4. سؤالات شاخک‌تیزکننده بپرسید: سؤالات شاخک‌تیزکننده سؤالاتی هستند که ذهن را قلقلک می‌دهند. می‌توانید با این سؤالات بحث را آغاز کنید تا دانش‌آموزان تعامل عمیق‌تری با محتوای درس داشته باشند.
5. به رویدادهای واقعی و اتفاقات روز اشاره کنید: ارتباط‌دادن دروس به مسائل دنیای واقعی، علایق و نظرات دانش‌آموزان را درگیر می‌کند و باعث می‌شود ارتباط بیشتری با دروس بگیرند و مشارکت بالاتری داشته باشند.
6. از طنز استفاده کنید: طنز به‌عنوان تقویت‌کننده دوپامین عمل می‌کند، توجه را افزایش می‌دهد و فضایی مثبت در کلاس ایجاد می‌کند که برای یادگیری بسیار مناسب است.

چطور صدایمان را بالا نبریم: راهکارهای جایگزین برای جلب‌کردن توجه دانش‌آموزان

علاوه بر راهکارهای پیشین، تکنیک‌هایی نیز وجود دارد که هنگامی که حواس دانش‌آموزان پرت شده باشد، معلمان می‌توانند از این تکنیک‌ها استفاده کنند و توجه کلاس را دوباره به درس متمرکز کنند.

1. کف زدن یا بشکن: نشانه‌های غیرکلامی مانند کف‌زدن یا بشکن، دانش‌آموزان را تشویق می‌کند تا به طور دسته‌جمعی دوباره تمرکز کنند.
2. دستا بالا: در سکوت، دستانتان را بلند کنید. این کار توجه دانش‌آموزان را جلب می‌کند.
3. شمارش معکوس کلاسی: شمارش معکوس جمعی به دانش‌آموزان کمک می‌کند به شکل هماهنگ، توجه خود را باز بیابند. این کار همچنین حس همبستگی و همکاری را نیز تقویت می‌کند.
4. پرسش‌وپاسخ: به جای تذکر دادن، شروع کنید به پرسش و پاسخ جمعی در کلاس. سؤالاتی بپرسید که دانش‌آموزان همراه با یکدیگر به شما پاسخ دهند. تعامل و حرف زدن جمعی باعث جلب توجه می‌شود.
5. تایمر/آهنگ: استفاده از تایمرها و آهنگ‌ها برای نشان دادن بازگشت به روند معمول کلاس نیز می‌تواند به شما کمک کند.
6. چراغ‌ها: نشانه‌های بصری مانند کم‌نور کردن چراغ‌ها، توجه همگی را جلب می‌کند. تغییر در نور کلاس می‌تواند راهکار خوبی برای رفتن از یک فعالیت به فعالیت دیگر باشد.
7. جلوه‌های صوتی: پخش فایل جلوه‌های صوتی روشی بازیگوشانه و در عین حال مؤثر برای جلب توجه مجدد دانش‌آموزان است.

راهکارهایی برای تقویت دامنه توجه کودکان:

علاوه بر تکنیک‌های جلب‌توجه، معلمان می‌توانند برای بهبود دامنه‌ی توجه دانش‌آموزان از این راهبردها استفاده کنند:

1. فعالیت بدنی را در برنامه بگنجانید: زمان‌های استراحت‌ فعال، به‌ویژه قبل از فعالیت‌های چالش‌برانگیز، تمرکز و مشارکت افراد را بالا می‌برد.
2. استراحت‌های تمرکز-محور داشته باشید: در فواصل منظم، زمانی را به استراحتی از جنس تمرینات تمرکزمحور اختصاص دهید.
3. کارها را به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم کنید: با این کار، فعالیت‌هایتان را برای افراد با دامنه‌های توجه متفاوت بهینه‌سازی می‌کنید و جلوی اضافه بار شناختی (cognitive overload) را می‌گیرید.
4. حذف عوامل حواس‌پرتی دیداری: به‌حداقل‌رساندن بی‌نظمی در محیط یادگیری، حواس‌پرتی‌های شناختی را کاهش داده و تمرکز و دقت را افزایش می‌دهد.
5. بازی‌های حافظه انجام دهید: فعالیت‌های مبتنی بر حافظه، تمرکز و مهارت‌های شناختی را تقویت کرده و تاب‌آوری کودک در برابر کارهای چالش‌برانگیز را افزایش می‌دهد.

نتیجه‌گیری:

با در کنار هم گذاشتن یافته‌های دانش مغز و علوم اعصاب و شیوه‌های عملی مدیریت کلاس، معلمان می‌توانند محیط‌های یادگیری پویایی ایجاد کنند که توجه دانش‌آموزان را جلب و حفظ کند. اجرای ترکیبی از تکنیک‌های جلب‌توجه و راهبردهای تقویت دامنه توجه می‌تواند نهایتاً نتایج شگفتی را برای دانش‌آموزان، هم در حوزه‌ی یادگیری و هم در زندگی، به بار بیاورد.

 

منابع:

• 6 Ways to Capture Students’ Attention
• 7 Attention-Getters to Use Instead of Raising Your Voice
• 7 Ways to Increase a Student’s Attention Span